konsultacje medyczne

Dr n. med. Artur J. Bogucki

ortopeda, specjalista rehabilitacji

BOSTOŃSKI SYSTEM ORTOTYCZNY

prosta metoda nieoperacyjnego leczenia skoliozy

Strona główna

   Poprawne funkcjonowanie mięśni wymaga ich stałego używania (pobudzania impulsami nerwowymi) oraz naprzemiennego skurczania i rozkurszania (wyciskania z nich krwi i zasysania).

   Mięśnie pozostające w nie używaniu ulegają stopniowemu zanikowi, gdyż organizm człowieka zaczyna uważać je za zbędne. Zjawisko takie występuje np. u pacjentów po złamaniach kończyn, którzy leczeni są unieruchomieniem gipsowym. Zaniki mięśniowe nie są jednak następstwem opatrunków gipsowych ale konsekwencją nie używania mięśni.

   Dbanie o sprawność ruchową nabiera szczególnego znaczenia w świecie współczesnym, w którym człowiek poruszający się samochodem pracuje przy biurku i odpoczywa w fotelu. Prowadzenie takiego stylu życia prowadzi do upośledzenia funkcji mięśni, które ulegają roztrenowaniu. Zalecanie zdrowego stylu życia polegającego na promowaniu aktywności sportowej ma doprowadzić do zachowania równowagi pomiędzy pracą i odpoczynkiem mięśni. Szczególne znaczenie w utrzymaniu ogólnej sprawności człowieka ma pływanie, gdyż umożliwia trenowanie mięśni bez przeciążania stawów, do którego dochodzi np. przy bieganiu.

   W odniesieniu natomiast do osób chorych, leczenie schorzeń i obrażeń gimnastyką leczniczą (ćwiczeniami) jest procedurą rehabilitacji medycznej polegającą na stosowaniu ruchu pod nadzorem lekarza prowadzącego. Gimnastyka lecznicza jest zespołem ćwiczeń fizycznych, które zgodnie z opinią Prof. Wiktora Degi zamieszczoną w książce „Ortopedia i Rehabilitacja” stosowane są celem:

- zwiększenia zakresu ruchu w stawach,

- wzmocnienia siły mięśniowej,

- podniesienia sprawności ogólnej.

   Zadaniem ćwiczeń jest stopniowe zwiększanie zakresu ruchomości w stawach poprzez stopniowe rozciąganie struktur więzadłowych oraz mięśni. U pacjentów ze skoliozą ćwiczenia zwiększające ruchomość pomiędzy poszczególnymi kręgami kręgosłupa są drogą do osiągnięcia korekcji skrzywienia, jednak brak zabezpieczenia pacjenta gorsetem ortopedycznym (celem utrzymania osiągniętej korekcji) może doprowadzić do destabilizacji kręgosłupa i pogorszenia skrzywienia. Uelastycznienie kręgosłupa ćwiczeniami zwiększającymi zakres ruchomości kręgosłupa umożliwia osiągnięcie dużej korekcji w gorsecie ortopedycznym. Pacjent zaopatrzony w poprawnie domodelowany gorset wykonuje wszystkie czynności w pozycji skorygowanej, praca mięśni jest więc wykonywana i nie ulegają one zanikowi.

   Wykonywane w przeszłości ćwiczenia wzmacniające siłę mięśni symetrycznie po obu stronach kręgosłupa doprowadzały do narastania deformacji i obecnie zostały zastąpione ćwiczeniami asymetrycznymi. Jednakże wzmacnianie mięśni po jednej stronie kręgosłupa jest oczywiste wyłącznie w skrzywieniach jednołukowych. W przypadku skrzywień charakteryzujących się dwoma łukami stosowanie ćwiczeń asymetrycznych musi być poprzedzone wnikliwą analizą przebiegu skrzywień.

Skolioza lewo-wypukła                                                                                                                                      Skolioza prawo-wypukła

   W przeciwieństwie do masażu, wykonywanie ćwiczeń wzmacniających mięśnie u pacjentów ze skoliozą jest niedopuszczalne na mięśniach już przykurczonych czyli po stronie wklęsłości skrzywienia na odcinku od kręgu początkowego skrzywienia do kręgu końcowego skrzywienia. Wykonywanie ćwiczeń wzmacniających mięśnie po stronie wypukłej skrzywienia może mieć również efekt przeciwny do leczniczego jeżeli zaczną prowokować narastanie drugiego skrzywienia (powyżej lub poniżej skrzywienia) nazywanego wtórnym czyli wyrównawczym.

   Większość ćwiczeń powszechnie stosowanych w leczeniu skoliozy związanych jest z wykonywaniem ruchu w kierunku przeciwnym do skrzywienia. Ćwiczenia takie zwiększają ruchomość kręgosłupa doprowadzając do uelastycznienia konstrukcji kręgosłupa i mogą doprowadzić do narastania deformacji w mechanizmie zdestabilizowania konstrukcji kręgosłupa, podobnie jak zalecenie niepoprawnych ćwiczeń mięśni, które działając po cięciwie łuku skrzywienia będą nasilały deformację.

   Podniesienie sprawności ogólnej pacjenta jest bardzo istotnym elementem leczenia ćwiczeniami fizycznymi. Poprawienie ogólnej kondycji i sprawności fizycznej zależy głównie od zwiększenia wydolności układu oddechowego i krążeniowego. Ćwiczenia oddechowe mają zwiększyć pojemność płuc, zwiększyć ruchomość klatki piersiowej oraz zwiększyć wydolność mięśni oddechowych.

   Dobranie odpowiedniego zestawu ćwiczeń i zaplanowanie całości leczenia zależy od przyczyny skoliozy. Podział skolioz w zależności od przyczyny powstania skrzywienia przedstawiono w rozdziale „Co to jest skolioza?”.

   W przypadku skolioz czynnościowych (funkcjonalnych) ćwiczenia odgrywają rolę pierwszoplanową. W przypadku takich skolioz możliwe jest trwałe lub częściowe usunięcie skrzywienia przez ćwiczenia i zabiegi fizykalne.

   W przypadku skolioz strukturalnych wdrożenie leczenia skrzywienia należy poprzedzić oceną prawdopodobieństwa samoistnego pogarszania się choroby mięśni lub choroby układu nerwowego lub kostnego. Problematykę tę opisano w rozdziale „kiedy skolioza narasta?”

   W przypadku skolioz idiopatycznych ćwiczenia nie w każdym przypadku mogą powstrzymać narastanie deformacji.

   W przypadku małych skrzywień bez tendencji do pogarszania się, z zaznaczonym skrzywieniem pierwotnym i niedużym wygięciem wtórnym, zalecane są ćwiczenia zmniejszające wygięcie pierwotne. Pozorna poprawa sylwetki i postawy pacjenta może jednak być wynikiem powiększenia ćwiczeniami wygięcia wtórnego dlatego pacjent wymaga kontroli zdjęciem rtg, a nie oglądaniem.

   W przypadku większych skrzywień, które samoistnie nasilają się, już Prof. Wiktor Dega w książce „Ortopedia i Rehabilitacja” pisze, że nie należy spodziewać się, aby samymi ćwiczeniami powstrzymać narastanie skoliozy. W takich przypadkach lepszym rozwiązaniem jest gorset ortopedyczny, którego stosowanie niekiedy wymaga wdrożenia ćwiczeń uelastyczniających kręgosłup celem osiągnięcia większej korekcji oraz ćwiczeń podnoszących ogólną sprawność pacjenta, a zwłaszcza ćwiczeń oddechowych (np. na basenie).

   W każdym przypadku stwierdzenie skrzywienia kręgosłupa powinno być udokumentowane zdjęciem rtg przed wdrożeniem ćwiczeń celem poprawnego zaplanowania leczenia i możliwości obiektywnej oceny wyników.